نقد و بررسی فیلم مستند Semesta
حفاظت از طبیعت با رویکرد فرهنگی و باورهای مردم بومی
کشور اندونزی در کنار زیبایی های شگفت انگیز طبیعتش، به سبب تنوع فرهنگ ها و باورهایش نیز شهرت فراوانی دارد. مستند سمسته Semesta که یکی از طولانی ترین فیلم های مستند اندونزیایی (مدت زمان ۹۰ دقیقه) است، به کارگردانی خیرالنساءChairun Nissa ، و تهیه کنندگی نیکلاس سپوتره Nicholas Saputra و مندی مراهیمین Mandy Marahimin، در سال ۲۰۲۰ در سینماهای اندونزی اکران شد و بسیار مورد استقبال و علاقه مخاطبان قرار گرفت. این مستند که حقایقی در مورد حفاظت از محیط زیست در اندونزی با رویکردی فرهنگی و اعتقادی را ارائه می کند، به خوبی توانسته است ارتباط میان طبیعت، باورها و فرهنگ را به نمایش درآورد.
این فیلم برخلاف سایر مستندها با موضوع تغییرات آب و هوایی که معمولاً مستقیماً به موضوعات خاص می پردازند، تماشاگر را به بازدید از هفت منطقه اندونزی مملو از طبیعت و سنت های گوناگون دعوت می کند و مخاطبان توسط هفت قهرمان این فیلم راهنمایی می‌شوند که چگونه از طریق باورهای متفاوتشان به طبیعت احترام بگذارند و از آن مراقبت کنند.
در ابتدای داستان مستند Semesta، فضای جزیره بالی(Bali) به رهبری چوکوردا راکا کرتیاسا Tjokorda Raka Kerthyasa برای مخاطب به نمایش در می آید که البته منظور از این بخش فیلم، زیبایی دریا و محبوبیت بالی از منظر خارجی ها نیست؛ بلکه Tjokordaبه مردم کمک می کند تا مراسمی به نام Nyepi را به عنوان زمان چرت زدن برای بازسازی طبیعت در نظر بگیرند.Tjokorda در فیلم اشاره به این نکته دارد که در دوران Nyepi است که طبیعت استراحت موقتی خواهد داشت و حتی اگر فقط یک روز در سال باشد، بر طبیعت تأثیرگذار است.
سپس داستان به رودخانه اوتیک Utik در غرب کالیمانتان(Kalimantan) منتقل می شود. در آنجا، فردی به نام آگوستینوس پیوس (Agustinus Pius) به عنوان رئیس دهکده ایبان (Iban)، اطمینان حاصل می کند که روستاییان شیوه های مرسوم را برای محافظت از بهترین جنگل در جهان درک کرده اند و از آنها پیروی می کنند. ضرب المثلی متعلق به اجداد قبیله ایبان دایاک (Iban Dayak)به این نکته اشاره دارد که «هر آنچه در طبیعت (جنگل) است، متعلق به مردمان بومی آن است که در آن زندگی می کنند». بنابراین، آنها باید از طبیعتی که در آن زندگی می کنند، نگهداری و محافظت کنند. علاوه بر پند و تذکر اجداد ایبان دایاک، مردم این قبیله اصطلاحی را به صورت شفاهی نزد خود حفظ کرده اند که: «زمین، مادر است و آب، خون». این واژگان گویی که در روح بومیان این قبیله حک شده است تا از آن، به عنوان سپری در حفاظت از طبیعت و سرزمین مادری خود استفاده کنند.
مستند Semesta نه تنها با شکوهی وصف ناپذیر، زیبایی طبیعت اندونزی را به تصویر می کشد، بلکه شخصیت‌های داستان را نیز به خوبی به معرض نمایش می‌گذارد تا مخاطب را در مورد آنچه برای مقابله با بحران آب و هوایی نیاز دارد، به تفکر بیندازد. همانطور که در ادامه فیلم نشان داده می شود، کشیشان کاتولیک و مردم نوساتنگارای شرقی Nusa Tenggara Timur (NTT) که تصمیم می گیرند از یک نیروگاه میکرو آبی (PLTMH) به عنوان راه حلی برای تأمین برق در پنج روستای دورافتاده در نوساتنگارای شرقی استفاده کنند. این راه حل همچنین راه حلی مناسب برای استفاده از پتانسیل فراوان آب و کاهش آلودگی ناشی از ژنراتورهای دیزلی است.
در ادامه، این داستان به دیدگاه زنان در کاپاتکول (Kapatcol) در پاپوآ غربی (Papua) می پردازد. گروهی از زنان کلیسای محلی پاپوآ، سنت ساسی(Sasi) را برگزار می کنند تا از نابودی غذاهای دریایی که به سرعت به دلیل حرص و آز انسان در حال انتقراض هستند، حفاظت شود. ساسی یک رسم سنتی و بومی برای ممنوعیت استفاده از برخی منابع طبیعی است و کوششی در جهت حفظ کیفیت و جمعیت منابع زیستی طبیعی (حیوانی یا گیاهی) به شمار می رود. آنها این سنت را برای احیای حیات دریایی بسیار ضروری می دانند. به گفته امینه کاچیلی (Amina Kacili)، رسم ساسی منبعی برای حفظ و نگهداری منابع طبیعی به شمار می رود؛ اگرچه صحبت از هیچ منبع مالی در آن نیست».
فیلم Semesta پس از سفر به شرق اندونزی، مخاطب را به سمت غرب اندونزی دعوت می کند. در این داستان نشان می دهد که چگونه مردم پامئو (Pameu) در آچه (Aceh) که مزارع و باغ هایشان توسط فیل های وحشی جنگل آسیب دیده است، به روستا نقل مکان کردند. اما با این حال، جامعه روستایی با طبیعت صلح می کنند تا به درک و شناخت بهتری از آن برسند.
در واقع، تمامی داستان ها و روایت های گوناگون فیلم Semesta دیدگاه ها و راه حل هایی برای کاهش بحران آب و هوا از طریق کوشش های کوچکی است که برای مخاطبان ارائه می شود تا بتوانند الهام بخش آنها قرار بگیرند؛ مانند داستان یوگیاکارتا در این فیلم، که در آن از تکنیک پرماکولتو (Permakultur) ، یعنی کشاورزی به شیوه زندگی پایدار، مستمر و دائمی پیروی می شود و هدف این است که بین انسان و طبیعت رابطه ای متقابل وجود داشته باشد.
در مراحل پایانی، این فیلم با داستانی از پایتخت اندونزی (جاکارتا) بسته می شود که باغ شهری در وسط جاکارتا را به عنوان راه حلی برای جامعه شهری نشان می دهد تا شهرنشینان از طبیعت جدا نشوند و همچنین قدردان هر وجب خاک زمین در مناطق شهری باشند. در حقیقت، هنگامی که انسان با طبیعت پیوند بیشتری داشته باشد، جریان حیات و زندگی تازه و نو می شود.
فیلم Semesta بر آن است تا از طریق نمایش دادن هفت روایت از هفت فرهنگ بومی متفاوت در اندونزی، ارزش های فرهنگی، انگیزه های دینی و باورهای بومی که به حفظ طبیعت می انجامند را به مخاطبان خود بیاموزد. در واقع راه های ساده در این هفت روایت، بر توصیف همگرایی و فروتنی انسان ها در برابر طبیعت تأکید دارند که این فرآیند نیازمند صداقت، تسلیم، حساسیت به محیط اطراف و صبر است.
تماشای فیلم Semesta می تواند گزینه ای مناسب برای کسانی باشد که مشتاق با هم بودن، سنت ها و طبیعت اندونزی هستند، چراکه بحران آب و هوا، با چشم اندازی تازه و متفاوت از تنوع طبیعی اندونزی در اوج خلاقیت به تصویر کشیده شده است.
