نقد و بررسی مستند رحله:
قسمت اول: شهر لاسم (Lasem)
به روایت: گوس اولی الأبصار عبدالله

Rihlah:
Episode 1: Lasem
Gus Ulil Abshar Abdalla

«رحله» مجموعه ‌ای مستند است که رسانه ‌ای به نام Alif.id با همکاری وزارت دین اندونزی تهیه کرده است. در قسمت اول از این مستند که در آوریل ۲۰۲۲ منتشر شد، تنوع ادیان و فرهنگ ها در شهری کوچک اما مهم به نام لاسم Lasem در استان جاوه مرکزی در اندونزی به تصویر کشیده می شود. لاسم همواره به عنوان شهر سنتری Santri شهرت داشته است. سنتری در اصطلاح خاص به مدارس سنتی اسلامی و به معنای عام، به طلاب این حوزه گفته می ‌شود. این شهر از دوران ورود اسلام به مجمع الجزایر اندونزی تاکنون، یکی از مهمترین کانونهای مدارس شبانه روزی اسلامی در این سرزمین به شمار می ‌رود. افزون بر این، در شهر لاسم جمعیتی از اقوام چینی زندگی می‌ کنند که آداب و رسوم و اعتقادات خاص خود را همچنان حفظ کرده ‌اند. فرهنگ پذیری Akulturasi و سازگاری فرهنگ بومی در شهر لاسم تا جایی است که سنتهای بومی و چینی با فرهنگ اسلامی نیز در هم آمیخته است.

این مستند با نمایش نماهایی از فضای سبز مزارع برنج، مساجد و اماکن اسلامی در مناطق شهری تا سواحل مملو از قایقهای ماهیگیری پهلو گرفته در کنار دریا، آغاز می شود. این قسمت از مستند را کیایی حاجی گوس اولی الابصار عبدالله روایت می کند و از نقاط مهم این مستند در کنار روایتی بی بدلیل، جایگاه علمی و معنوی و نقش او در تسامح و تساهل دینی در اندونزی است. گوس اولی الابصار پس از معرفی اجمالی شهر لاسم که یکی از کانونهای ورود اسلام و گردهمایی اقوام مختلف در مجمع الجزایر اندونزی است، از تماشاگر دعوت می کند تا از مدرسه شبانه روزی اسلامیِ کائومان  Kaumanدیدن و زندگی روزمره دانش آموزان و مردم این شهر را از نزدیک لمس کند. نینگ درّه النفسه زعیم (Ning Durratun Nafisah Zaim)، یکی از معلمان مدرسه شبانه روزی اسلامی می‌گوید که: « همانطور که از اجدادمان الگو گرفته ایم، مردم این منطقه به کثرت گرایی و تفاوت ها عادت کرده اند». گوس اولی الابصار همچنین با رئیس مدرسه شبانه روزی اسلامی کائومان به نام کیایی حاجی محمد زعیم (KH Muhammad Zaim) و مشهور به گوس زعیم (Gus Zaim)، گفتگو و دیدار می کند.

در ادامه مستند، راوی مخاطبان را با اماکن مختلف مقدس و دینی در شهر لاسم از جمله معبد چینی کلنتنگ (Klenteng)، مسجد جامع لاسم و مقبره یکی از عالمان مشهور لاسم به نام کیایی حاجی معصوم احمد (KH Mashum Ahmad) آشانا می کند که هدف از مرور و اشاره به این بناهای تاریخی، درک و مشاهده حضور فرهنگ های چینی، اسلامی و جاوه ای است. برای نمونه، در مقبره کیایی معصوم زیورآلات چینی و معماری به سبک مسجد جامع لاسم که ترکیبی از عناصر چینی، جاوه ای و اسلامی است، قابل مشاهده است. چنین حد اعلایی از فرهنگ پذیری، حتی در سبک معماری خانه های مردم شهر لاسم نیز آشکارا منعکس شده است. در ادامه مستند به تزئینات چینی به کار رفته شده در درب خانه گوس زعیم اشاره می شود که روی آن با واژگانی به خط چینی مزیّن شده و نمونه ای زیبا از سبک معماری تلفیقی این منطقه است؛ واژگان چینی مندرج بر روی درب سمت چپ به معنای درخواست طول عمر از خداوند متعال و واژگان سمت راست، درخواست افزایش ثروت و روزی از وی است.

گوس اولی الابصار در این روایت، علاوه بر بازدید از اماکن تاریخی، بیننده را به تماشا از مرکز باتیک (Batik) (هنر طراحی بر روی پارچه از طریق نوعی موم) در شهر لاسم دعوت می کند. صنایع دستی باتیک در شهر لاسم، بسیار بلند آوازه است و جدا از اینکه این هنر بومی به صورت سنتی صورت می پذیرد، در طراحی آن از نقوش کلاسیک نیز استفاده می شود. یکی از مشهورترین این نقوش، طرح سه سرزمین (Tiga Negeri) به شمار می رود که تلفیقی از فرهنگ چینی، جاوه ای و غربی است. پر واضح است که در هنر باتیک در شهر لاسم نیز می توان رگه هایی از فرهنگ پذیری را یافت.

گوس اولی الابصار این مستند را با سخنی بسیار قابل تأمل به پایان می رساند. او بیان می کند که: «لاسم خانه ای است که نمی توان آن را تنها گذاشت و اگر از آن مراقبت نشود، ممکن است آسیب ببیند. لاسم، نمونه کوچکی از اندونزی در چگونگی ایجاد یک زندگی مسالمت آمیز به شمار می رود. اما این تجربه، اتفاقی نبوده و مردم آن را به وجود آورده اند؛ پس ما باید از آن مراقبت کنیم. یکی از راههای حفظ تنوع فرهنگی و فرهنگ پذیری، آموزش صحیح و تعلیم در مدارس  به صورت فراگیر است».

    error: Content is protected !!